• باید نمای بناها پرسشگر آن باشد که به چه دوره‌ای اشاره می‌کند

ریاست نظام مهندسی استان خراسان رضوی در جریان همایش نما و هویت گفت: باید وقتی بنای را از بیرون می‌بینیم این در ذهن مخاطب زنده شود که مربوط به چه دوره‌ای است و از کجا اقتباس شده در حالیکه الان اینطور نیست. بناهایی را شاهد هستیم که از نظر شکل، ارتفاع و بسیاری مقیاس‌ها ممکن است همگنی نداشته باشند.

حسین بشیر ادامه داد: در طول نیمه دوم سال قبل و امسال نزدیک به 7 همایش ملی برگزار کردیم. این همایش‌ها برای رشته‌های مختلف به صورت کشوری برگزار شدند و در کنار دوره های آموزشی که به صورت مرتب برگزار می شوند بالاترین آمار را در بین نظام هندسی های کشور داشته که این‌ها همت اعضای هیئت مدیره دوره نهم و علاقه‌مندی آن‌ها به مسئله مهم آموزش را نشان می‌دهد که از وظایف مهم ما نیز هست.

وی ابراز کرد: در ماده 2 قانون نظام مهندسی در بند یک به تعریف معماری و تقویت و همایت و توسعه ارزش‌های اسلامی و فرهنگ اسلامی در معماری وشهرسازی اشاره می‌کند. در ماه 15 که شرح وظایف هیئت مدیره می‌باشد در بند یک همین مطلب را در جهت توسعه و تقویت ارزش‌های اسلامی درمعماری و شهرسازی بیان می‌کند.

رئیس سازمان نظام مهندسی استان خراسان رضوی در خصوص ارزش بالای نمای بیرونی یک بنا تصریح کرد: در رابطه با معماری داخلی باید گفت ما در بیشتر موارد موفق هستیم چرا که خود مالک به دنبال آن است که فضای داخلی خوبی داشته باشد و در نتیجه اهمیت بیشتری به آن داده می‌شود. بیرون یا نمای بنا که همه می‌بینند و به نوعی یبان کننده هویت شهری است به نظر کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد.

بشیر ادامه داد: باید وقتی بنایی را از بیرون می‌بینیم این در ذهن مخاطب تداعی شود که مربوط به چه دوره‌ای است و از کجا اقتباس شده در حالیکه الان اینطور نیست. بناهایی را شاهد هستیم که از نظر شکل، ارتفاع و بسیاری مقیاس‌ها ممکن است همگنی نداشته باشند.

• نما بازتاب سبک زندگی و منش و رفتار شهروندان در یک شهر است

دبیر همایش و عضو هیئت مدیره نظام مهندسی گفت: موضوع منظر یا الگوی معماری ایرانی اسلامی سال‌هاست که به دغدغه جامعه حرفه ای ومتخصصان معماری و شهرسازی تبدیل شده است. باید این سوال را مطرح کرد که چیزی که امروز درسیمای شهر مشهد میبینیم چه نسبتی با آن الگوی شهر ایرانی اسلامی دارد؟

مریم استادی  در جریان همایش نما و هویت ابراز کرد: صحبت از هویت و نما است و اهمیت نما و منظراز آن جهت است که نخستین سطح مواجهه انسان با پدیده شهر است. ما از طریق مواجهه با نمای ساختمان‌ها معماری را دریافت می‌کنیم. از سوی دیگر، نما بازتاب نوع و سبک زندگی و خواست و تمایلات شهروندان در یک شهراست. بنابراین خالی از مفاهیم فرهنگی و اجتماعی و باورهای انسان‌ها نیست.

وی ادامه داد: نما و هویت در حال تبدیل شدن به یک دل مشغولی ماندگار در سرزمین ما است. همایش‌های متعدد و کتاب‌ها و مقالات زیاد در این خصوص نوشته شده اما همچنان سوالاتی بر جای مانده است. ما تلاش کردیم برای پاسخ به این سوالات از نظر اندیشمندان استفاده کنیم.

عضو هیئت مدیره نظام مهندسی استان تصریح کرد: اما اینکه چه میزان بتوان از این موضوع بهره برد در گرو این است که چه میزان به ارزشهای گذشته و هویت خود پایبند بوده‌ایم. این سوال ما را به سمت این موضوع هدایت می‌کند که تداوم این هویت چگونه در معماری جست‌وجو می‌شود.

استادی  بیان کرد: اینکه برای شهر مشهد به عنوان یک شهر حرم مقام چطور می‌توانیم الگوی معماری و شهرسازی ایرانی و اسلامی داشته باشیم و این چیزی که امروز چهره مشهد است چه نسبتی با آن الگوی ایرانی اسلامی و شهرسازی اسلامی برقرار می‌کند قطعا یکی دیگر از سوالات ماست.

وی گفت: سوال سوم این است که اگر صحبت از معماری امروزی و توسعه‌های جدید می کنیم این تولید جدید و به عبارتی بازتولید هویت، برمبنای چه ریشه‌هایی از گذشته باید باشد. آیا نیاز است بخشی از گذشته را حفظ کند؟ این‌ها سوالات کلی معماری وشهرسازی در عرصه نما و منظر است که به گفت‌وگو گذاشتیم. هرچند که باید گفت بحث توجه به کیفیت نما و منظر شهری نیاز به یک خواست و مطالبه عمومی از همه ارگان‌های دست‌اندرکار دارد.

• نمای یک بنا حاصل تعامل نیروهای درونی و بیرونی یک بناست

مهدی حجت معمار و استاد دانشگاه گفت: معماری که ساختمانی را طراحی می‌کند باید به دنبال آن باشد که آن شکل و نما تامین‌کننده شکل زندگی انسان‌ها باشد و درون و بیرون آن هماهنگ و همگن باشد.

پژوهشگر حوزه معماری در جریان همایش ملی نما وهویت گفت: هر علمی یک موضوعی دارد و موضوع علمی معماری، شکل زندگی انسان و شکل ساختمان نیست چرا که معمار از یک وسیله‌ای به شکل ساختمان استفاده می‌کند تا شکلی برای زندگی فراهم کند.

وی ادامه داد: به طور ساده باید توجه کنیم که شکل ساختمان ابزاری است در اختیار معمار که به وسیله آن شکلی از زندگی را بوجود آورد. هدف معماری شکل‌دهی زندگی انسان است که تحت تاثیر شکل ساختمان بوجود می‌آید. مهدی حجت تصریح کرد: معماری که ساختمانی را طراحی می‌کند باید به دنبال آن باشد که آن شکل و نما تامین‌کننده شکل زندگی انسان‌ها باشد و درون و بیرون آن هم با هم متفاوت نیست.

این استاد دانشگاه خاطر نشان کرد: وقتی در خصوص نما صحبت می‌کنیم از عنصری صحبت به عمل می‌آوریم که از جز که جلوی پای ماست تا کل که در فضای شهری قرارمی‌گیرد همه به نسبت با آنچه اطراف آن هست تصویر شود و تصمیم ‌گیری به عمل آید. وی گفت: اساسا جداکردن مفهموم نما از معماری یک اقدام نادرست است. نما در حقیقت یک صورت تجلی بیرونی از کیفیت درونی یک اثر است. نما در حقیقت به مانند یک لباس است، ما به وسیله آن لباس در یک جمع حاضر می‌شویم. وقتی یک ساختمان را طراحی میکنیم آن ساختمان در یک مجمع و مجموعه حضور پیدا می‌کند. مثل لباسی که هر فرد در یک مجلس و مهمانی متناسب با شرایط آن بر تن می‌کند و نمایانگر آن شخص و شخصیت است.

عضو شورای عالی شهرسازی و معماری تشریح کرد: لباس اول یک ساختمان انسان را از سرما و گرما حفاظت می‌کند و نمای ساختمان لباس دومی است که بر تن آن کشیده می‌شود. از عناصری که در شکل لباس دوم تاثیرگذار باشد می‌توان به اقلیم اشاره کرد. اقوام مختلف در روزهای سرد و گرم هر کدام به شکل خاص خود لباس می‌پوشند، تفاوت در پوشش لباس اقوام مختلف چون کرد، فارس، بلوچ و لر ناشی از شرایطی است که در آن محیط حکم فرماست.

وی گفت: دومین مسئله تعلق انسانی و اجتماعی و رفتار اشخاص مربوط به منطقه است. باید دید چقدر به جامعه خود تعلق داشته‌اند. سومین نکته‌ میزان باورهایی است که در یک جامعه وجود دارد. نباید طراحی‌ها و شکل‌ها به شکل ذوقی انجام شود باید بر اساس چنین اهدافی شکل پذیرد. اصولا نما حاصل تعامل نیروهای درونی و نیروهای بیرونی یک بناست.

حجت تصریح کرد: کار یک معمار را تنظیم آن روابط و ابزارهایی می‌دانیم که در داخل یک بیمارستان یا یک خانه شکل گرفته است. نمای یک ساختمان از خیلی از این عناصر تاثیر می‌پذیرد، عناصری چون قوانین شهری، مسائل اقتصادی، سیاست، اخلاقیات و... این‌ها همه تاثیرات خود را می‌گذارند و شکل بیرونی یک نما را بوجود می‌آورند. به عبارتی تعامل نیروهای درونی و بیرونی شکل نما را حاصل می‌کند.

• سرگشته‌ایم که شکل خوب و فرم خوب چیست

یک استاد دانشگاه معماری گفت: قبول داریم دنیای بدون شکل معنا ندارد، اگر فرهنگ ما شکل تولید نکند و برای خود داشته باشیم ناگزیر خواهیم بود آن را از فرهنگ دیگری وارد کنیم.

مهندس مهرداد ایروانی در جریان همایش نما و هویت با اشاره به موضوع تداوم پیوند گذشته و حال گفت: باید پذیرفت، اشکالی که امروز در حال تولید آن هستیم مربوط به ما نیست یا حداقل ناشناس است، کیستی آن برای ما مشخص نیست و این مسئله‌ای که اتفاق می‌افتد و به عبارتی این موضوع که شکل‌ها چگونه ایجاد می‌شوند ناشی از آن است که فرهنگ‌ها چگونه دست به تولید آن‌ها می‌زنند. وی ادامه داد: معمولا این مسیر تبدیل ذهن به عین در تولید اشکال از یکسری واژه‌ها،دانش‌ها،سنن، باورها و مذاهب همه مجموعه‌ای تولید می‌کنند که اشکال از این‌ها بازتولید می‌شوند. از اینجاست که صاحب‌نظران این حوزه، معماری را محصولی فرهنگی می‌دانند. به عبارتی فرهنگی که ایجاد می‌شود بر اساس داشته‌ها و ارزش‌ها به شکل‌هایی می‌پردازد که این چیست و کیست و ما را با این کیستی و چیستی است که می‌شناسند.

این مهندس معماری تصریح کرد: امروز شنونده این صحبت هستیم که آیا معمار ما کیستی ما را نشان می‌دهد یا خیر که این مسئله بسیار مهمی است. اصولا هر فرهنگی در تبدیل این مفاهیم و ارزش‌ها به فرم‌ها و اشکال، برای جلوگیری از هرج‌ومرج دست به یکسری طبقه‌بندی و کانال‌بندی اشکال می‌زنند. وی در ادامه تشریح کرد: این موضوع با مدها شروع می‌شود. بسیار می‌شنویم که به عنوان مثال این رنگ مد شده یا این مصالح مد شده. مد آن چیزی است که مردم پذیرفته‌اند. مدهای پاینده که جایگاه ویژه بین مردم پیدا می‌کند تبدیل می‌شوند به مرور زمان به الگوها یعنی جایگاه وسیع تر در یک بازه جغرافیایی تبدیل می‌شوند.

ایروانی بیان کرد: با جداسازی و طبقه‌بندی به سبک و روش زندگی تبدیل می‌شوند. اگر امروز، ما از سبک ها و روش‌ها صحبت می‌کنیم یعنی این‌ها این مسیر را طی کرده‌اند. سبک‌ها یک شبه به دست نمی‌آیند و اگر این سبک و مفاهیم طبقه‌بندی شود چه از لحاظ جغرافیایی و یا زمانی تبدیل به مکتب می‌شوند. این در حقیقت مسیری است است که فرهنگ ما طی سالیان سال آن را پیموده و شکل داده و سبک‌ها و روش‌های مختلف را برای معماری خود ایجاد کرده است اما معتقد هستیم که این سبک و روش را نداریم.

این استاد دانشگاه معماری با اشاره به اهمیت بالای حوزه آموزش تصریح کرد: باید به فرهنگ خود نگاه کنیم، متاسفانه در بسیاری از حوزه‌های شکلی خود در سبک زندگی، دچار اختلال هستیم و این نیاز به کمک دارد. در اینجا نقش حاکمیت بسیار پررنگ می‌شود، نقش حاکمیت نقش حمایتی، تشویقی و کمک‌رسانی به این موضوع است. ما از ابتدا به فرزندان خود آموزش صحیح نمی‌دهیم، کافیست به کتاب‌های درسی آن‌ها نگاه کنیم، سرگشته‌ایم که شکل خوب و فرم خوب چیست.

ایروانی بیان کرد: قبول داریم دنیای بدون شکل معنا ندارد، اگر فرهنگ ما شکل تولید نکند و برای خود داشته باشیم ناگزیر خواهیم بود آن را از فرهنگ دیگری وارد کنیم. چیزی که امروز می بینیم یا به عبارتی این نئوکلاسیک که به صورت بیماری در حال پوشاندن چهره شهرهای ماست ناشی از آن است که نتوانسته‌ایم شکلی تولید کنیم که مردم آنرا بپسندند.

• نقش الگوها و فرهنگ‌های مختلف در خلق آثار نو معماری

یک طراح معماری گفت: باید از یکسری فضاهای تکراری غربی خارج شویم. به هر میزان در این زمینه کار کنیم کم است و باید گفت که چه بسیار به شهر و شهرهای خود بدهکار هستیم.
مهندس علیرضا مشهدی میرزا در جریان همایش نما وهویت شهری گفت:در مشهد معماران برجسته‌ای داریم که همکاری با آن‌ها برای من باعث افتخار است. در بحث هویت چیزی که من امروز در ارتباط با آن صحبت می‌کنم شاید نوعی تعبیر باشد از گویش یا لهجه. وی ادامه داد: شاید برزیل نمونه خوبی در این خصوص باشد. داشتن یک هویت ورزشی در فوتبال و رنگ زرد و آبی و مجسمه‌ای که بیانگر یک مذهب یا حاکمیت است و در این بین یادگاری از دوران مدرن که شاعد آن هستیم. اینطور می شود که هویت ساخته شده و وقتی عکس‌های برزیل را به اطرافیان خود نشان می‌دهیم همیشه برای آن‌ها تازگی دارد. این طراح معماری بیان کرد: از دیدگاه من، معماران، در دوران مدرن هویتی از خود به جا می‌گذارند حال خوب یا زشت. در هرکدام از کشورها، این فرهنگ‌های مختلف و معماری‌های مختلف را شاهد هستیم. ما می‌توانیم پروژه‌های خود را به دسته‌های مختلف تقسیم‌بندی کنیم به عنوان مثال بر اساس استفاده زیاد تر از مصالح یا قرار گیری در مکان خاص و یا...

مشهدی میرزا گفت: مورد دوم موضوع الگو است که خود بخشی از رویکرد و فرآیند به حساب می‌آید.سومین نکته را هم تفکر معمار می‌دانم که ممکن است به سمت مسایل و موضوعات میان‌رشته‌ای سوق پیدا کند. در مجموع، ما باید از یکسری فضاهای تکراری غربی خارج شویم و سعی کنیم حتی با کمک از نظر ساکنان ساختمان‌ها برای ایجاد طرح‌های متنوع استفاده کنیم. وی در خصوص نقش جغرافیا و فرهنگ بیان کرد: بحث الگو که به برخی خاطرات باز می‌گردد حداقل برای من و قطعا برای مردم در مناطق مختلف ایران از بین‌رفتنی نیست. هر کدام با یک فرهنگ منحصر به فرد زندگی می‌کنند.

این مهندس معماری در خصوص تجربیات در خصوص الگو برداری خاطرنشان کرد: طی سفری که چند سال قبل به بندر کُند داشتم با موضوع جالبی مواجه شدم. جان‌پناه‌های هر بومگردی با جان‌پناه‌های ساختمان‌های دیگرمتفاوت بود. جان‌پناه‌ها یک الگویی به نام سِتار داشتند که شامل دیوارهایی بودند که با فاصله از یکدیگرقرار می‌گرفتند. به عنوان کارکرد، بادها در این فاصله‌ها حرکت می‌کردند و در زمان‌هایی به خصوص غروب که خانواده‌ها بر روی پشت‌بام منزل قرار می گرفتند خنکای خاصی را تجربه می‌کردند.

مشهدی‌میرزا ادامه داد: بعدها از این موضوع و الگو در کارهای خود استفاده کردیم. به شخصه خود بنده در یک پروژه هتل‌آپارتمان که بنا بود بخش تجاری آن مورد بازسازی قرار گیرد از الگوی سِتار کمک گرفتم تا بتوانم از نسیم دریا جهت خنکی و تهویه طبیعی استفاده کنم. وی با ذکر مثالی دیگر در این خصوص تشریح کرد: از مکان‌های دیگر که بسیار برای بنده الهام‌برانگیز بود و چندین بار به آنجا سفر داشتم موزه روستایی گیلان بود که به عبارتی یک کیلکسیون و موزه بسیار غنی به حساب می‌آید. یکی از الگوهای معماری گیلان در این منطقه، تِلار نام دارد که زیر سقف‌های شیروانی فضای باز و نیمه‌باز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

این طراح معماری عنوان کرد: من سعی کردم در پروژه‌ای که می‌توانست به یک ساختمان بلندمرتبه تبدیل شود، کار فرما را قانع کنم از سوداگری دست بکشد و به حداقل قناعت کند و به ازای آن کیفیت بهتری دریافت شود. این ساختمان با یک زاویه دید بسیار زیبا و به حالت سقف شیبدار ساخته شد و وقتی از دور به آن می‌نگیریم بام‌ها تبدیل به تراس‌هایی شده‌اند که همه تداعی‌کننده همان فضای زیر سقف در معماری بومی بوده است.

مشهدی‌میرزا گفت: در پروژه‌ای دیگر که مربوط به یک دهکده توریستی بود موضوع کوچه وزیبایی‌های آن که تداعی‌گر تمام تفریحات کودکی هر کدام از ما بود مورد الهام قرار دادم. با یاد و خاطره‌ای از بازی‌های نوجوانان و کودکان سعی شد در این پروژه، محورهای ماشین و پیاده از هم جدا در نظر گرفته شوند و فضایی به وجود آید تا همسایه‌ها با یکدیگر تعامل بیشتری داشته باشند. استفاده از این موارد قطعا و بسیار توانسته است انسان‌های بومی را از رفتن و زندگی در آپارتمان‌ها منع کند. وی به رابطه نزدیک مفاهیم غذا و معماری اشاراتی داشت و خاطر نشان کرد: قطعا یکی از موضوعاتی که در سفر به کشورهای دیگر می‌بینیم غذاست. غذا از نظر من بیانگر قوت وغنا و ثروت فرهنگی یک مرز و بوم به شمار می‌رود. همانطور که بسیاری از کشورها غذاهای متنوع و جالب توجهی دارند، به دیدگاه من آشپزی و معماری بیراه از یکدیگر نیستند.